हिंदी चित्रपटातील अभिनेत्याच्या हातातील सर्वात आवडते वाद्य असा प्रश्न तुम्हाला कोणी विचारला तर तुमचे लगेच उत्तर गिटार असेल. क्वचितच असा अभिनेता असेल की ज्याने हे वाद्य घेऊन सिनेमा मध्ये गाणे गायले नसेल. गिटारचे नाव घेतले की कर्जचे theme music, शोलेचे title song, ‘दम मारो दम’,
‘पुकारता चला हूं मै’ ‘निले निले अंबर पर’, असे अनेक गाणी आपल्या ओठावर येतात.
पडद्यावर तर ते गाणे कुण्या एका अभिनेत्यावर दिसेल पण प्रत्यक्षात ते गाणे कोणी वाजवली
असेल हा प्रश्न तुम्हाला कधी आला काय? ह्या प्रश्नाचे उत्तर शोधण्याचा हा माझा छोटा
प्रयत्न!
चित्रपटात हिरोच्या हातात साधारणपणे Spanish guitar किंवा acoustic guitar दिसते.
Bass Guitar किंवा Hawaiian guitar हिरोच्या हातात कधी दिसत नाही. त्यामुळे ह्या लेखाचा
विषय Lead Guitar हे स्वाभाविक आहे. तसाही Bass Guitar मी स्वतंत्र लेख लिहिला आहे.
हिंदी चित्रपट गीतात गिटारचा वापर तसा फार जुना आहे. सुरवातीच्या काळात गोव्यातील गिटार वादकांचा दबदबा होता. गोव्यातील
बरेच गिटारवादकांनी हिंदी चित्रपट गीतात गिटार वाजले होते. त्यांच्याबद्दल फारच कमी
माहिती उपलब्ध आहे. त्यात Anibal Castro ह्यांचे नाव प्रथम घ्यावे लागेल. त्यांनी कोणत्या
गाण्यात गिटार वाजवली याची माहिती मला मिळाली नाही. पण त्यांनी गोरख शर्मा यांना गिटार
शिकवली. पुढे गोरख शर्मा ह्यांनी हिंदी चित्रपटात इतिहास रचला.
परंतु ह्या लेखाची सुरुवात दिलीप नाईक यांच्यापासून करायला हवी. “जान पहचान हो”
या जगप्रसिद्ध गाण्यामधील गिटार दिलीप नाईक यांनी वाजवली आहे. त्यांनी शंकर जयकिशन
आणि ओ.पी. नय्यर यांच्यासोबत प्रामुख्याने काम केले. नौशाद, एन. दत्ता, चित्रगुप्त
आणि पंचमबरोबर सुद्धा थोडेफार काम केले आहे. शंकर जयकिशन सोबत त्यांनी केलेली काही
उल्लेखनीय गाणी अशी आहेत. “तुम से अच्छा कौन है”, “आजा रे आ जरा”, “ये रात भिगी भिगी”,
“नैनोवाली तेरे नयना जादू कर गये”, “देखो अब तो किसको नही है खबर”. ओ.पी. नय्यर यांचे
जगप्रसिद्ध गाणे “पुकारता चला हूँ में” या गाण्यात गिटार दिलीपजींनी वाजवली आहे. ओ.पी.
नय्यर सोबत त्यांनी खूप सुंदर गाणी केली आहेत. “आसमान से आया फरिश्ता”, “हुजुरेवाला
जो हो इजाजत”, “ऐसा मोका फिर कहा मिलेगा”, “लाखों हें यहा दिलवाले” पंचमच्या तीसरी
मंझिल ह्या चित्रपटाने हिंदी चित्रपट संगीतात एक नवीन क्रांती आणली. “आजा आजा मैं
हू प्यार तेरा” मधील prelude मधील electric guitar दिलीपजींने वाजवली आहे. हा चित्रपट
कदाचित एकच चित्रपट दिलीपजींने पंचम बरोबर केला असेल. दिलीपजींने बऱ्याचदा
electric guitar वाजवली आहे. कधीकधी acoustic गिटार वाजवलेली दिसते. शंकर जयकिशन किंवा
ओ. पी. नय्यरच्या गाण्यात गिटार ऐकू आली तर ती दिलीप नाईक ह्यांची असेल असे गृहीत धरायला
काही हरकत नाही.
पंचमजवळ त्यांची dedicated गिटार team होती. भानूदास गुप्ता, भूपिंदर सिंग, रमेश
अय्यर, सुनील कौशिक ही मंडळी पंचमजवळ electric, acoustic guitar, Hawaiian guitar वाजवायचे.
शोलेचे title song (https://youtu.be/F7QXXwptYKU)
भानुदाने वाजवली आहे. भानुदा बरेच वर्षे पंचमकडे गिटार वाजवायचे. भूपिंदरसिंग ह्यांना
पण सुरुवातीला भानुदांनी मार्गदर्शन केले. पण त्यांनी कोणत्या कोणत्या गाण्यात वाजवले
ही माहिती मिळत नाही. रमेश अय्यरच्या बाबतीत पण तसेच आहे. त्यांनी खूप वर्षे पंचम सोबत
गिटार वाजवली पण विश्वसनीय माहिती मिळत नाही. “सागर जैसे आंखो वाली” हे सागर
चित्रपटातील गाण्यातील prelude मधील acoustic guitar रमेश अय्यर ह्यांची आहे.
भूपिंदरसिंह हे गायक म्हणून चित्रपट सृष्टीत आले असले तरीही त्यांची गिटारवादक
म्हणून कामगिरी खूपच उल्लेखनीय आहे. त्यांचे पहिले हिंदी गाणे ”रुतु जवा” हे त्यांनी
गायले आहे, त्यांच्यावर चित्रित झाले आहे आणि त्या गाण्यात ते गिटार वाजवताना पण दिसतात.
पुढे ते पंचमच्या टीम मध्ये गिटार वाजवू लागले “दम मारो दम” या गाण्यातील electric
guitar त्यांनीच वाजवली आहे. Spanish guitar, 12 string guitar, Hawaiian guitar ते
पंचमकडे वाजवायचे. पंचमकडे त्यांनी वाजवलेली काही उल्लेखनीय गाणी “चिंगारी कोई भडके”,
“चांद मेरा दिल”, “यादों की बारात निकली”, “मेहबूबा मेहबूबा”, “आने वाला पल”, “आप की
आँखों में कुछ महके”, “नही नही अभी नही”, “चला जाता हू”, “लेकर हम दिवाना दिल”. पंचमच्या
गाण्यामध्ये प्रामुख्याने acoustic guitar दिसते, electric guitar अपवादानेच दिसते.
भूपिंदरसिंगनी इतर संगीतकारांकडे सुद्धा गिटार वाजवली आहे. मदन मोहनसोबत “तुम जो मिल
गए हो”, तर बप्पी लहरी सोबत “चलते चलते” हे गाणे त्यांनी केली आहेत.
लक्ष्मीकांत प्यारेलाल (LP) या संगीतकार जोडीमधील प्यारेलाल शर्मा यांचे धाकटे
बंधू गोरख शर्मा ह्यांचे हिंदी चित्रपट गाण्यातील योगदान अतिशय उल्लेखनीय आहे. मूळचे
मेंडोलिनवादक पुढे गिटार वादक झाले. त्यामुळे त्यांच्या गिटारवादनात मेंडोलिनची स्टाइल
दिसते. Anibal Castro नी त्यांना गिटार शिकविली. कर्ज सिनेमा आठवला की त्यातील
theme music (https://youtu.be/-UWMVc67Di8)
लगेच आठवते. ती त्यांनी रचली आणि वाजवली. लक्ष्मीकांत
प्यारेलाल सोबत सुरुवातीपासून त्यांचे सहाय्यक म्हणून काम केल्याने, त्यांच्या प्रत्येक
गाण्यातील गिटार गोरख भाईनी वाजवली आहे. पुढे नरसिम्हा ह्या चित्रपटात पण कर्ज
सारखे theme music त्यांनीच केले. गोरख भाईनी मुख्यत्वे acoustic guitar वाजवली असली
तरीही कधी कधी electric guitar पण वाजवली आहे. ते bass guitar पण वाजवायचे. “दम मारो
दम” मध्ये भूपिंदर सिंगसोबत bass guitar गोरख भाईनी वाजवली आहे. त्यांच्या गाण्याची
लिस्ट तर फार मोठी आहे पण काही उल्लेखनीय गाणी,”एक हसीना थी”, “नजर ना लग जाये’, “मैं
शायर तो नहीं”, “रुक जाना नहीं”, “हम बने तुम बने” ही गाणी प्रसिद्ध आहेत. गोरख भाई
अतिशय निष्णात वादक असल्याने त्यांनी इतर संगीतकारांकडे सुद्धा वाजले. शिव हरी कडे
वाजवलेले डर चित्रपटातील “जादू तेरी नजर” आणि सिलसिला चित्रपटातील “ये
कहाँ आ गए हम” मधील गिटार गोरखभाईंची आहे.
राजेश रोशन यांच्या गाण्यामध्ये अरविंद हळदीपूर तर बप्पी लहरी यांच्या गाण्यामध्ये
ताबून सूत्रधार हे गिटार वाजवायचे. सुनील कौशिक पंचमसोबत इतर संगीतकारांकडे पण वाजवायचे.
त्यांनी कल्याणजी आनंदजी कडे वाजवलेले “नीले नीले अंबर” या एकाच गाण्याने त्यांना खूप
प्रसिद्धी मिळवून दिली. गिटार वादकांची परीक्षा घेणारे गाणे मानले जाते.
या वादकांचे जितके कौतुक करावे तितके कमीच. तीन मिनिटाच्या गाण्यामध्ये साधारण
5 सेकंद ते 30 सेकंद यांना वाजवायला मिळायचे. तरी सुद्धा त्यांच्या वादनाने त्या गाण्याची
ओळख तयार व्हायची. संगीतकाराचे, गायकाचे नाव तर आपल्याला माहिती असते. पण आपल्याला
वादकांचे नाव माहिती नसते. वादकांना त्यांच्या योगदानाचे श्रेय मिळत नाही. त्यांना
श्रेय मिळावे यासाठी हा माझा एक छोटासा प्रयत्न.
सतीश गुंडावार
३०-जुलै-२०२३
